De komst van het enorme Facebook-datacentrum raakt aan nagenoeg alle belangen in Zeewolde

‘Morele oordeelsvorming’ heet de cursus die het bureau Governance & Integrity op  dinsdagavond 21 september in Zeewolde geeft. In een zaaltje van grand café The Lux, pal naast het gemeentehuis, buigt een tiental raadsleden zich samen met de wethouders, griffie, gemeentesecretaris en de burgemeester over het begrip ‘integriteit’ voor lokale overheden. De trainer legt dilemma’s voor die in groepjes besproken worden, over zaken als vertrouwelijkheid en het aannemen van cadeaus.

Bron: NRC, door Carola Houtekamer

Aan het einde van de avond neemt één van de aanwezigen het woord. Het
is Rob Smeets (53), raadslid van de eenmansfractie Zeewolde Liberaal.
„Tot zover de theorie, nu de praktijk”, zegt hij. Er is „van alles” aan de hand
rond de komst van een enorm datacentrum naar het dorp. En dan vertelt
hij geëmotioneerd dat hij op integriteitskwesties is gestuit, dat hij
belangenverstrengeling vermoedt, dat er wordt geprobeerd hem als
kritisch raadslid te corrumperen. En burgemeester Gerrit Jan Gorter weet
ervan, „maar doet niets”.

Een wethouder steekt bemoedigend een duim op naar Smeets en enkele
raadsleden en de cursusleider prijzen zijn openhartigheid. De anderen
staan al hun tas te pakken en laten de woorden van Smeets nauwelijks tot
zich doordringen. Ze willen naar huis.

Het probleem verdwijnt vanzelf. Een week later is het kritische raadslid
Smeets geroyeerd door zijn partijvoorzitter en vervangen door een
uitgesproken voorstander van de komst van het datacentrum van, naar nu
blijkt, Facebook naar Zeewolde. Smeets’ klachten over mogelijke
belangenverstrengeling en politieke beïnvloeding worden snel vergeten.
De gang van zaken in Zeewolde, een gemeente in Flevoland met 23.000
inwoners, laat zien dat het voor lokale politici vrijwel onmogelijk is om
objectief te oordelen over een miljardeninvestering zoals die van
Facebook. De komst van het enorme ‘hyperscale’ datacentrum raakt aan
nagenoeg alle dossiers en belangen in de gemeente.

Dat de burgemeester geen zin heeft in integriteitsklachten rond het datacentrum
– een project waar hij zelf actief voor lobbyt bij het Rijk – vergroot de
spanningen in de lokale politiek.

De meldingen van Smeets zijn niet goed uitgezocht en de bezwaren uit
het hele land tegen het datacentrum zwellen aan. Toch hangt de komst
van Facebook, nu Meta, naar Nederland af van hoe de 19
gemeenteraadsleden van Zeewolde komende donderdag zullen stemmen.
Het feit dat Smeets als raadslid is vervangen door een verklaard
voorstander, kan daarbij het verschil maken.

Kritische vragen
In 2013 wil IT-consultant en organisatieadviseur Rob Smeets de lokale
politiek in. Met zijn kritische blik en interesse in taaie dossiers heeft hij het
dorp wat te brengen, denkt hij. Als hij een krantje op de mat krijgt van de
politieke partij Zeewolde Liberaal, net opgericht door dorpsgenoot Cees
Steijger, meldt hij zich.

Steijger, voormalig VVD’er en gewezen pr-adviseur van telecombedrijf
AT&T, kent iedereen in de regio en heeft een duidelijke mening over waar
het heen moet met zijn dorp en zijn provincie. Die verkondigt hij in
Steijgers Zakenjournaal in de lokale krant: meer werkgelegenheid, meer
Lelystad Airport, meer kansen voor ondernemers. Hij heeft ook een
communicatiebureau, waarmee hij onder meer klussen doet voor de
gemeente en de provincie Flevoland.

De samenwerking tussen raadslid Steijger en zijn partijgenoot Smeets is
goed, ook als Steijger begin 2020 stopt als raadslid. Hij kan zijn
communicatie- en advieswerk voor de provincie en voor Zeewolde
Zakelijk, het grondbedrijf en ondernemersloket van de gemeente, niet
meer combineren met zijn rol als raadslid, vertelt hij in de lokale pers. Hij
blijft partijvoorzitter, Smeets zal zijn plaats in de raad innemen. „Ik had er
gewoon geen zin meer in”, zegt Steijger daarover aan de telefoon tegen
NRC.

Nieuweling Smeets ontpopt zich tot luis in de pels in de raad. Hij dwingt
met kritische vragen over de besluitvorming over een zonnepark een
extern integriteitsonderzoek naar belangenverstrengeling af. Ook moet de
coronasceptische wethouder van Leefbaar Zeewolde aftreden nadat
Smeets een motie van wantrouwen tegen haar indient. Ondertussen
zoeken Smeets en Steijger de samenwerking met andere partijen. Zij
willen de kleine oppositiepartijen Zeewolde Liberaal, PvdA/GroenLinks en
Burgerbelang laten fuseren voor meer slagkracht.

Vanzelfsprekend bijt Smeets zich ook vast in het grootste dossier uit de
geschiedenis van Zeewolde, de mogelijke komst van een enorm

Het gemeentebestuur is uitgesproken voorstander, maar deelt nauwelijks
informatie met de raad. Smeets heeft geen duidelijke mening over het
datacentrum, maar de informatievoorziening vindt hij sowieso
te mager. Als de ChristenUnie in de zomer van 2021 vraagt om een
speciale raadsvergadering, steunt Smeets dat. Er is niets onderzocht en ik ben als zogenaamd lastig raadslid aan de kant gezet Rob Smeets geroyeerd raadslid.

Opeens is er wrevel tussen gemeenteraadslid Smeets en zijn partijvoorzitter Steijger. „Wil Zeewolde Liberaal dit echt?”, vraagt Steijger hem. „We moeten niet zo bang doen”, antwoordt Smeets. „Het lijkt nu net alsof Zeewolde Liberaal een extra vergadering vraagt”, zegt Steijger, „zo komt het datacentrum in negatief vaarwater”. Steijger, in een toelichting
aan NRC: „Smeets was ineens gedraaid. Maar ik ben altijd voor openheid, hoor.”

Het dwingende enthousiasme van zijn partijvoorzitter voor het datacentrum begint Smeets dwars te zitten. Hij voelt zich niet vrij om lastige vragen te stellen in de raad. En hij wordt achterdochtig: welk werk doet Steijger eigenlijk voor Zeewolde Zakelijk, de afdeling die vooral bezig is met de komst van de hyperscale? Zou de Amerikaanse partij zijn salaris
betalen, net als dat van alle andere gemeentelijke adviseurs die werken aan het datacentrum-project? En wat doet Steijger voor de provincie, die ook intensief lobbyt voor de komst van het datacentrum?

Op vrijdag 10 september stapt Smeets naar burgemeester Gerrit Jan Gorter om zijn zorgen te uiten. Hij vertelt hem dat hij overweegt om niet mee te stemmen over het datacentrum, vanwege de mogelijke dubbele petten van zijn partijvoorzitter. De burgemeester hoort hem aan. Hij zal naar de rol van Steijger bij de gemeente kijken, belooft hij.

Hoofdpijndossier
Schuin boven Zeewolde, tussen industrieterrein Trekkersveld en het grootste aaneengesloten loofbos van Nederland, ligt Buitenplaats Horsterwold. De bewoning van de circa 150 luxe bungalows en huizen op het nette, ruim opgezette park is al twintig jaar een politiek hoofdpijndossier. Huiseigenaren en Zeewolde strijden met elkaar over hoeveel weken per jaar de luxe woningen bewoond mogen worden. Het resultaat: bedreigingen, woedende ambtenaren, waardedalingen, wietplantages, bewoning door Albanese en Italiaanse maffiosi, dwangsommen en wekelijkse handhavingsacties vanuit de gemeente,
waarbij het fanatisme waarmee burgemeester Gorter zich met de Buitenplaats bemoeit opvalt.

Sinds een aantal maanden zijn de verhoudingen tussen gemeente en huiseigenaren sterk verbeterd. Dat is mede te danken aan de Amsterdamse wereldburger Peggy Stein – reclamevrouw, voorvechtster van de Indische Zaak en zelfverklaard ‘strijder tegen onrecht’. Stein is als adviseur van de Buitenplaats een directe gesprekspartner van burgemeester Gorter. En uit de verte kent ze Rob Smeets, want die bemoeit zich als gemeenteraadslid met het park.

Smeets wil Stein graag ontmoeten voor een persoonlijk gesprek, mailt hij haar. En op dinsdag 14 september treffen ze elkaar in Amsterdam. Hun gesprek gaat alle kanten op – ze hebben het over de liefde, over het leven, over de Buitenplaats, New York, Istanbul en Smeets’ toekomstplannen. Opeens gaat het over Facebook. Terwijl heel Zeewolde in het duister tast over welke Amerikaanse internetgigant naar de Flevopolder wil, verklapt
Stein doodleuk om wie het gaat. Ook doet ze uit de doeken dat het bungalowpark een rol kan spelen. Het ligt vlak bij de beoogde bouwlocatie, en de bouwvakkers en expats moeten toch ergens verblijven.

Stein pakt een blocnote en tekent een aantal cirkels en een poppetje. Op de as Silicon Valley – Schiphol – Lelystad – Groningen moet er voor Smeets een baan te vinden zijn rond „het grootste datacenter van Nederland”, schrijft ze op. Een „entrepreneursfunctie” op politiek niveau, met groeimogelijkheden. Ook noteert ze het telefoonnummer van haar oud-collega Hilde van der Meer, net benoemd tot ‘commissioner’ van de Netherlands Foreign Investment Agency, de afdeling van het ministerie van Economische Zaken die buitenlandse bedrijven zoals Facebook naar Nederland haalt. Bel Hilde, zegt Stein.

Vooral beeldvorming
Als Smeets die avond terugrijdt naar Zeewolde, krijgt hij een slecht gevoel
over het gesprek. De volgende ochtend stuurt hij haar een mail. Als hij met
Van der Meer in gesprek raakt „heb ik belang bij de komst van het
datacentrum” en „kan ik niet langer meepraten en stemmen”, mailt hij
Stein. Dat is geen „zuivere politiek”, en zijn stem kan „zomaar
doorslaggevend” zijn. Stein antwoordt direct dat ze „geen verstrengeld belang” ziet, maar
kansen vanuit haar „diepe, heilige geloof dat niets toeval is.” Bel Hilde
toch, drukt ze hem op het hart. Ze weet niet zeker of die zich „zal
openstellen voor een spontaan gesprek”, maar ze heeft Smeets niet voor
niets haar nummer gegeven. Stein: „Ze heeft een belangrijke functie in het
geheel bij het NFIA.”
Hoe langer Smeets over het aanbod nadenkt, des te groter wordt zijn
verontwaardiging. Eerst de zakelijke belangen van zijn partijvoorzitter en
nu dit. Ik moet terug naar de burgemeester, besluit hij. Dit is niet één
integriteitskwestie, dit zijn er twee.

Maar als hij burgemeester Gorter op vrijdag 17 september spreekt, wuift die alles weg. Hij ziet geen integriteitskwesties, hij ziet vooral beeldvorming. Facebook zegt hem niets, de Buitenplaats heeft niets met het datacentrum te maken en Steijger heeft geen zakelijke belangen. En de NFIA heeft toch zelf geen profijt bij het datacentrum? Na lang aandringen door Smeets belooft hij er nog eens naar te kijken.

‘Eén Omtzigt is genoeg’
Een week later vertelt Smeets tijdens de integriteitscursus wat hem is overkomen. Dat heeft geen gevolg. Wel keren de partijen met wie zijn Zeewolde Liberaal zou gaan fuseren zich tegen hem. Er speelde al meer, en dit is de druppel. Tijdens een vergadering van de gemeenteraad valt het gemeenteraadslid van beoogd fusiepartner PvdA/GroenLinks boos
tegen hem uit. Met jou valt niet te werken, zegt ze, jij ziet dingen die er niet zijn. Daarna roept Cees Steijger hem op het matje. Niemand wil met jou in een fusiepartij zitten, zegt hij, en na een moeizaam gesprek royeert hij Smeets.

Smeets, klaar met de toestanden, is woedend, maar vecht het niet aan. Hij geeft zijn zetel op en biedt zijn ontslag aan bij de burgemeester. „Smeets zocht overal wat achter en bleef maar dingen onderzoeken, terwijl hij als raadslid juist zaken moet controleren”, zegt Steijger daarover tegen Omroep Flevoland. „Rob is een beste vent, maar één Omtzigt in de wereld is wel genoeg.”

Burgemeester Gerrit Jan Gorter laat via zijn woordvoerder weten dat Smeets de plank missloeg met zijn ‘vragen’ over integriteit. Van belangenverstrengeling is geen sprake, zegt Gorter: partijvoorzitter Steijger is door de gemeente ingehuurd voor andere projecten dan het datacentrum. Over besprekingen met het bungalowpark over tijdelijke huisvesting van arbeidskrachten tijdens de bouw van het datacentrum laat hij zich niet uit. En Peggy Stein heeft hem laten weten dat zij „niet hetzelfde beeld” heeft van haar gesprek met Smeets. Tussen het royement van Smeets en de „niet-bestaande integriteitsmeldingen” is
volgens de burgemeester evenmin een verband.

Cees Steijger beaamt dit tegenover NRC. Hij is groot voorstander van het datacentrum, maar heeft daar „geen enkel zakelijk belang bij”. En hij kon weinig anders dan Smeets royeren, diens persoon zat de gewenste fusie met een aantal andere oppositiepartijen in de weg.

Peggy Stein zegt dat ze het betreurt dat ze in een „dorpssoap” over de komst van Facebook naar Zeewolde is beland. Smeets debiteert „totale onzin” zegt ze. „Hij plukt dingen uit ons gesprek en maakt daar een verhaal van.” Ze kon hem helemaal geen baan aanbieden, maar wilde hem „al netwerkend” op weg helpen. En ze wist helemaal niet dat het om
Facebook ging, dat had ze toevallig „goed geraden.” Stein: „Het had ook Microsoft kunnen zijn.”

Rob Smeets vreesde al dat het zo zou gaan, toen hij de burgemeester benaderde met zijn zorgen over „zuivere politiek” rond de komst van Facebook. „Ik heb alles volgens het boekje gedaan: ik heb mijn zorgen niet rondgebazuind, maar aangeklopt bij de burgemeester, de hoeder van de integriteit. En ik heb de gemeenteraad geïnformeerd.” Het resultaat: „Er is niets onderzocht en ik ben als zogenaamd lastig raadslid aan de kant
gezet. Dat is al zorgelijk als het gaat om losliggende stoeptegels. Maar nu gaat het over een miljardeninvestering van een van de grootste bedrijven ter wereld.”

Met of zonder onderzoek, de verhoudingen in de raad zijn door het royement van Smeets sowieso veranderd. Op 16 december stemmen er 19 raadsleden vóór of tegen Facebook. Smeets had door de achterkamertjespolitiek rond het datacentrum niet gestemd, of tegen.

Zijn opvolger, raadslid Henk Parisius, is voor. In de sterk verdeelde raad van
Zeewolde kan dat het verschil maken.

Share on linkedin
Linkedin
Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on google
Google
Share on pinterest
Pinterest
Share on email
Email

Voel je vrij om deze informatie te delen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *